Καραντίνα: Συνέπειες στην ψυχολογία των εργαζόμενων

Όταν η Ελλάδα μπήκε σε καραντίνα, ο χρόνος σταμάτησε απότομα. Όλα άλλαξαν ριζικά. Ό,τι θεωρούσαμε δεδομένο, εξαφανίστηκε μέσα σε λίγα λεπτά. Πόσο άραγε επηρεάζεται η ψυχική υγεία των εργαζομένων κατά την διάρκεια της καραντίνας; Πώς νιώθουν οι επαγγελματίες υγείας; Και πώς μπορούν να μειωθούν οι συνέπειες του εγκλεισμού; Επικοινωνήσαμε με δύο ειδικούς για να μας δώσουν απαντήσεις.

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΟ κ. M. ΖΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΙΔΙΚΟ ΓΙΑΤΡΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ κ. Ε. ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟ

Η κ. Μαριλένα Ζήση είναι ψυχολόγος (ΕΚΠΑ) με μεταπτυχιακή εκπαίδευση (MSc Ιατρική Αθηνών) στο έλεγχο του στρες και την προαγωγή της υγείας. Έχει εξειδικευτεί στην Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία. Επίσης, έχει ασχοληθεί με την επαγγελματική συμβουλευτική ατόμων με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες (πρόγραμμα “Γέφυρες Απασχόλησης”). Εργάζεται στο Κέντρο Ημέρας της ΠΕΨΑΕΕ και ιδιωτικά. Ο κ. Ευάγγελος Χ. Αλεξόπουλος είναι ειδικός ιατρός εργασίας με εξειδίκευση στη δημόσια υγεία και επιδημιολογία. Έχει διδάξει σε πανεπιστημιακό επίπεδο τις θεματικές της Ιατρικής της Εργασίας, της Προαγωγής της Υγείας και του Στρες στην Εργασία. Ως ιατρός εργασίας, διαθέτει εικοσαετή εμπειρία σε γνωστές επιχειρήσεις. Επιπλέον, έχει συντάξει εκτιμήσεις επαγγελματικού κινδύνου και πραγματογνωμοσύνες. Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει βιβλία και άνω των 200 δημοσιεύσεων σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά.

κ. ΖΗΣΗ: “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΕΧΕΙ ΑΛΛΑΞΕΙ ΔΡΑΣΤΙΚΑ”

Αρχικά, ερωτήθηκαν για το πόσο έχει επηρεαστεί η ψυχολογία των ατόμων που εξακολουθούν να πηγαίνουν στην εργασία τους. Η κ. Μαριλένα Ζήση, απάντησε: “η καθημερινότητα των ανθρώπων έχει αλλάξει δραστικά, κάτι που δημιουργεί πλήθος αρνητικών συναισθημάτων. Όσοι αυτή την περίοδο πηγαίνουν στην εργασία τους, είτε καθημερινά είτε εκ περιτροπής, διατηρούν ένα μέρος της καθημερινότητάς τους, όπως την περίοδο πριν την έναρξη της καραντίνας. Είναι σημαντικό, ωστόσο, να νιώθουν ασφαλείς στον εργασιακό τους χώρο. Αλλά και στην μετακίνησή τους, λαμβάνοντας τα απαραίτητα μέτρα προστασίας, καθώς πρόκειται για μία εξαιρετικά στρεσογόνα περίοδο.”

ΤΙ ΔΗΛΩΣΕ Ο κ. ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ

Ο κ. Ευάγγελος Αλεξόπουλος, είπε: “οι άνθρωποι που συνεχίζουν να εργάζονται σε επιχειρήσεις ιδιαιτέρως σε μη “προφυλαγμένες” θέσεις εργασίας (επαφή με κοινό, πελάτες, ασθενείς) όπως σούπερ μάρκετ, φαρμακεία, πρατήρια καυσίμων, επιχειρήσεις που συνδέονται με την αλυσίδα τροφοδοσίας, τράπεζες κ.α. νιώθουν ανασφάλεια που δεν εξισορροπείται από τη διακοπή της επίσης, ψυχοπιεστικής καραντίνας. Η εντατικοποίηση της εργασίας, όπως συμβαίνει, κατά κύριο λόγο στα νοσοκομεία, προκαλεί επιπρόσθετη σωματική και ψυχική καταπόνηση.

κ. ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ: “Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΕΤΑΙ ΓΡΗΓΟΡΑ”

Ο εγκλεισμός στο σπίτι  μπορεί να επηρεάσει και την απόδοση στην δουλειά. Όπως ανέφερε η κ. Μαριλένα Ζήση: “κάθε αλλαγή (θετική ή αρνητική) μπορεί να επηρεάσει την ψυχική μας διάθεση και την λειτουργικότητά μας σε διάφορους τομείς της ζωής, συμπεριλαμβανομένης και της απόδοσης στην εργασία. Το πώς και πόσο σημαντικά θα επιδράσει η καραντίνα στον εργαζόμενο εξαρτάται και από άλλους παράγοντες που σχετίζονται με το αντικείμενο της εργασίας, το ρόλο του και τις συνθήκες στο εργασιακό του περιβάλλον. “Ο άνθρωπος προσαρμόζεται γρήγορα” δήλωσε ο κ. Ευάγγελος Αλεξόπουλος και συνέχισε: “κάποιες συνέπειες στην αρχική φάση προσαρμογής ήταν αναμενόμενες όπως και οι συναισθηματικές μεταπτώσεις και η αθροιστική επίδραση του στρες και της εξουθένωσης, ειδικώς σε χώρους εντατικοποιημένης εργασίας. Συνέπειες των οποίων θα καταγράφουμε για πολύ καιρό στα ιατρεία εργασίας και τις δομές φροντίδας υγείας.”

ΟΙ ΣΤΡΕΣΟΓΟΝΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΚΑΡΑΝΤΙΝΑΣ

Στην συνέχεια, η ψυχολόγος κ. Ζήση είπε: “Σύμφωνα με μία πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη (The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence. Brooks, Webster, Smith, Woodland, Wessely, Greenberg, & Rubin, 2020) οι ψυχολογικές επιπτώσεις που συνδέονται με την καραντίνα είναι αρνητικές. Μπορεί να διαρκέσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι στρεσογόνοι παράγοντες που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι τόσο κατά την διάρκεια όσο και μετά τη λήξη της καραντίνας αφορούν το φόβο μόλυνσης από τον ιό, το στίγμα σε περίπτωση που νοσήσουν, την αγωνία μετάδοσης σε οικεία τους πρόσωπα, το χρονικό διάστημα που θα κρατήσει, την ανεπαρκή πληροφόρηση και προμήθεια αγαθών αλλά και τον κίνδυνο της απώλειας (οικονομικής, εργασίας, αγαπημένων προσώπων). Συμπτώματα μετατραυματικού στρες (PTSD) και συναισθήματα φόβου, θυμού, σύγχυσης, θλίψης, άγχους συναντώνται συχνά σε τέτοιες συνθήκες.”

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΔΡΑΣΕΩΝ

Για το πώς θα διαχειριστούν καλύτερα τα συναισθήματά τους, η κ. Ζήση συμβούλευσε τα εξής: “Η αποδοχή των συναισθημάτων αλλά και το μοίρασμα αυτών με πρόσωπα εμπιστοσύνης, η προσπάθεια δόμησης και διατήρησης μιας ρουτίνας, η υιοθέτηση υγιεινών συμπεριφορών, η επικοινωνία με τους γύρω μας με την χρήση των ηλεκτρονικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η χρήση αξιόπιστων πηγών ενημέρωσης (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και Εθνικός Οργανισμός Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), η αποφυγή υπερ-πληροφόρησης και η αναζήτηση υποστήριξης από ειδικούς, όταν βιώνουμε αρνητικά συναισθήματα σε έντονο, υπερβολικό βαθμό που επηρεάζουν τη λειτουργικότητά μας, αποτελούν τρόπους διαχείρισης των αρνητικών επιδράσεων από τη καραντίνα.

κ.ΖΗΣΗ: “ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΣΤΙΑΖΟΥΝ ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ”

Επίσης, θα πρέπει να εστιάζουν στο παρόν, σε αυτό που κάνουν και μπορούν να ελέγξουν. Ο φόβος προκύπτει συχνά από τις αρνητικές σκέψεις που κάνουμε για το μέλλον και μας οδηγεί στην υπερεκτίμηση της πιθανότητας να συμβεί κάτι κακό. Επομένως, θα βοηθούσε να παραμένουν εστιασμένοι στο “εδώ και τώρα”. Σε αυτά συμφώνησε και ο ειδικός ιατρός εργασίας κ. Αλεξόπουλος και συμπλήρωσε: “Πρέπει να εξασκούν απλές τεχνικές διαχείρισης του στρες και να φροντίσουν την διατροφή τους, τον ύπνο και να κάνουν ήπια άσκηση”.

κ. ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ: “ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΑΣΥΛΛΗΠΤΕΣ”

Έπειτα, για τις συνέπειες της πανδημίας, ο κ. Αλεξόπουλος δήλωσε τα εξής: “Οι συνέπειες της COVID -19 στην κοινωνική ζωή και στην οικονομία θα είναι ασύλληπτες και θα αργήσουν πολύ να αποτιμηθούν. Όμως και στην υγεία δεν θα είναι καθόλου εύκολο καθήκον. Και αυτό δεν αφορά στις χιλιάδες απώλειες των συνανθρώπων μας αλλά τις ψυχιατρικές διαταραχές (κατάθλιψη, άγχος και άλλες διαταραχές) που θα προκληθούν από την παρατεταμένη αβεβαιότητα και άγνοια για το αύριο, τη μακρά καραντίνα, τις καθημερινές ειδήσεις για τις ανεπάρκειες και αδυναμίες των συστημάτων υγείας να ανταποκριθούν και τη παραπληροφόρηση.

κ. ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΣ: “ΟΙ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΝΙΣΧΥΘΟΥΝ”

Οι επαγγελματίες υγείας και ιδιαιτέρως όσοι είναι στην πρώτη γραμμή θα θιγούν περισσότερο, όπως και ο ψυχικά ευάλωτος πληθυσμός. Ήδη αναπτύσσονται δράσεις σε κοινοτικό επίπεδο όπως «τηλεφωνικές γραμμές συμβουλευτικής και ψυχολογικής στήριξης». Αλλά αυτές οι πρωτοβουλίες πρέπει να ενισχυθούν και να ενταχθούν σε ένα ευρύτερο πλάνο δράσης σε επίπεδα κοινότητας, σχολείων, εργασιακών χώρων με σημεία αναφοράς έγκριτες δομές επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Ενδεχομένως θα χρειαστεί να συστρατευθεί και ο ιδιωτικός τομέας διότι οι ανάγκες αναμένονται μεγάλες.”

ΑΝΑΜΕΝΕΤΑΙ ΕΞΑΡΣΗ ΨΥΧΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ

Συνέχισε λέγοντας: “Είναι απαραίτητο να τονιστεί εδώ ο ρόλος της ΠΦΥ και κυρίως των Ιατρείων Εργασίας των επιχειρήσεων και ιδιαιτέρως των νοσοκομείων. Τους μήνες που ακολουθούν αναμένεται έξαρση των ψυχικών διαταραχών και του στρες. Η προετοιμασία και η οργάνωση δράσεων για την έγκαιρη διάγνωση και παραπομπή, για την πρόληψη μέσω οργανωτικών και εκπαιδευτικών δράσεων και ασφαλώς η ανάπτυξη δεξιοτήτων και συνεργασιών για την παροχή ποιοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, από τους ειδικούς ιατρούς εργασίας αποτελεί πρώτη προτεραιότητα.”

κ.ΖΗΣΗ: “ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ Η ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ”

Για τους επαγγελματίες υγείας, η κ. Ζήση ανέφερε: ” Οι εργαζόμενοι στην περίθαλψη ασθενών βιώνουν μεγαλύτερες ψυχολογικές επιπτώσεις εξαιτίας της καραντίνας. Καλούνται να είναι σε άμεση επαφή με ασθενείς με αποτέλεσμα την αύξηση του άγχους, του φόβου μόλυνσης αλλά και μετάδοσης του ιού στο περιβάλλον τους. Οι συνθήκες εργασίας δυσκολεύουν και οι ανάγκες φροντίδας και προστασίας τόσο των ίδιων όσο και των ασθενών είναι επίσης αυξημένες. Γι’ αυτό είναι απαραίτητη η υποστήριξη τους κατά τη διάρκεια αλλά και για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά τη λήξη της καραντίνας. Με κατάλληλα μέσα προστασίας, ανοικτή επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ τους και ψυχολογική υποστήριξη, ιδιαίτερα σε όσους είχαν προϋπάρχουσες δυσκολίες ψυχικής υγείας.”

ΤΗΛΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΑΡΑΝΤΙΝΑ

Οι δύο ειδικοί μίλησαν και για τους εργαζόμενους που δουλεύουν, αυτή την περίοδο, για πρώτη φορά από το σπίτι. Συγκεκριμένα, ο ειδικός γιατρός εργασίας κ. Αλεξόπουλος είπε: “Να ακολουθούν τους κανόνες της εργονομίας για εργασία γραφείου με Η.Υ., να οργανώνουν την εργασία τους σε χρονικές περιόδους που δεν θα έχουν πολλούς περισπασμούς (παιδιά κ.λπ.), να επικοινωνούν με τους συναδέλφους, όπως θα έκαναν ενδεχομένως στο γραφείο. Αλλά να μην σπαταλούν χρόνο σε κοινωνικά δίκτυα και άλλες διαδικτυακές αναζητήσεις που θα επιμηκύνουν τον χρόνο εργασίας.”

ΤΙ ΑΝΕΦΕΡΕ Η κ. ΖΗΣΗ

Η ψυχολόγος κ. Ζήση δήλωσε: “Τα μέτρα προστασίας και αποτροπής εξάπλωσης του Covid-19, οδήγησαν αρκετές επιχειρήσεις στην εφαρμογή της εργασίας από το σπίτι. Έρευνες έχουν δείξει πως η εργασία εξ αποστάσεως έχει οφέλη που σχετίζονται με τη μείωση του άγχους και την αύξηση της παραγωγικότητας. Ωστόσο για τα άτομα που πρώτη φορά καλούνται να εργαστούν με αυτό τον τρόπο, κάτω από ιδιαίτερες και ψυχοπιεστικές συνθήκες χρειάζεται να υπάρξει η κατάλληλη υποστήριξη.

ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΚΑΛΗ ΑΠΟΔΟΣΗ

Επομένως, καλό είναι να τονίσουμε πως οι εργοδότες χρειάζεται να εξασφαλίσουν καλή οργάνωση, συνεργασία μεταξύ των εργαζόμενων με άμεσους τρόπους επικοινωνίας, εκπαίδευση και παροχή υλικοτεχνικής υποστήριξης, όπου είναι αναγκαίο. Σχετικά με τους εργαζόμενους που δουλεύουν για πρώτη φορά από το σπίτι, μερικές συμβουλές για να έχουν καλή απόδοση, αποτελεσματικότητα και να αισθάνονται ικανοποίηση είναι οι εξής: Να έχουν ένα συγκεκριμένο χώρο στο σπίτι, όπου θα εργάζονται. Έτσι, αυτός ο χώρος θα αποτελεί το νέο περιβάλλον εργασίας τους, για όσο διαρκέσει η καραντίνα. Να τον φροντίσουν, ώστε να καλύπτει τις ανάγκες τους και να μπορούν να μένουν συγκεντρωμένοι στην εργασία τους. Να κάνουν μικρά διαλείμματα ώστε να ξεκουράζονται. Άνθρωποι που εργάζονται από το σπίτι, προτείνουν μια μέθοδο διαχείρισης χρόνου που αφορά 25 λεπτά εργασίας με ενδιάμεσα 5 λεπτά ξεκούρασης. Να έχουν ωράριο. Αν βρίσκονταν στο χώρο εργασίας τους, θα είχαν κάποιες συγκεκριμένες ώρες εργασίας, επομένως θα βοηθούσε να τις διατηρήσουν.”

Η καραντίνα, πράγματι, άλλαξε τα πάντα. Μα δεν θα διαρκέσει για πάντα.  Αρκεί να έχουμε ελπίδα, πως τα καλύτερα θα έρθουν ξανά. Και ας θυμόμαστε, πως δίχως “καταιγίδα”, δεν θα είχε νόημα το “ουράνιο τόξο”.

(Ευχαριστούμε πολύ την κ. Ζήση και τον κ. Αλεξόπουλο)